शब्दसिद्धी व परभाषीय शब्द

• शब्दाची उत्पत्ती कशी झाली आहे हे पाहणे म्हणजे शब्दसिद्धी होय
• तत्सम, तद्भव, देशी हे तीन प्रकार शब्दसिद्धीत मानले जातात, या व्यतिरिक्त परभाषीय शब्दही आहेत जे जसेच्या तसे मराठीत आले, परंतु परभाषीय शब्दांना व्याकरणात शब्दसिद्धीत गणले जात नाही.

• तत्सम शब्द : संस्कृतमधून जसेच्या तसे कोणताही बदल न होता मराठीत आलेले शब्द

राजा, मंदिर, गुरु, भगवान, कन्या, महर्षि, सन्मति, धर्म, दुष्परिणाम, लीला, विचार, संत, तिथी, जल, मंत्र, पृथ्वी, उपकार, घंटा, भोजन, नैवेद्य, भगिनी, तर्क, निस्तेज, सूर्य, पत्र, शिखर, देवर्षि, परंतु, पुण्य, प्रकाश, विश्राम, सेना, दुष्ट, कर, स्वल्प, वाङनिश्चय, सूत्र, वृद्ध, गायन, बुद्धी, सत्कार, ऋण, पत्नी, जगन्नाथ, घृणा, उत्तम, कार्य, संसार, अश्रू, तट्टिका, देवालय, राज्य, मूर्ख, कवि, मधु, पिता, होम, भूगोल, प्रसाद, वृक्ष, तारा, विचार, विष, गंध, पिंड, ग्रंथ, पुत्र, प्रीत्यर्थ, यथामति, अभिषेक, समर्थन, तर्क, दही, दर्शन, कलश, निर्माल्य, भीति, पुरुष, अब्ज, संगती, नयन, दुष्ट, कलश, उमेश, प्रातःकाल, आकाश, गणेश, विद्वान, भोजन, श्राद्ध, पुष्प, विभूती, क्लेश, स्वामि, दंड, पाप, सभ्य, कविता, यद्यपि, नृप, उत्सव, गीता

• तद्भव शब्द : संस्कृतमधून शब्दरूपात बदल होऊन मराठीत आलेले शब्द

भगिणी - बहिन, सर्प - साप, ग्रास - घास, अज्ञानी - अडाणी, ध्रूम - धूर, कोमल - कोवळा, कर्ण - कान,  दीप - दिवा, कुठार - कुर्हाड, नील - निळा, वृद्धी - वाढ, राज्ञी - राणी, पुत्र - पुत, मर्कट - माकड,  देवालय - देऊळ, स्वसृ - सासू, अंध - आंधळा, पय - पाणी, तक्र - ताक, भ्राता - भाऊ, मूल - मूळ,  मस्तक - माथा, व्रण - वण, अरण्य - रान, गृह - घर, पुष्प - फूल, तृण - तण, कर्म - काम, अग्नी - आग, उद्यम - उद्योग, पंक - पंख, हस्त - हात, ग्राय - गाय, विश्राम - विश्रांती, चंचू - चोच, काष्ठ - काठी,  मृदु - मऊ, मक्षिका - माशी, तैल - तेल, श्वसुर - सासरा, शर्करा - साखर, अश्रू - आसू, कंटक - काटा, पेटिका - पेटी, पर्ण - पान, चक्र - चाक, घर्म - घाम, शाला - शाळा, मार्जर - मांजर, व्याघ्र - वाघ, मुष्ठी - मुठ, पाद - पाय, पश्चाताप - पस्तावा, अंजुली - ओंजळ, क्षेत्र - शेत, दुग्ध - दूध, विनति - विनंती, शीर्ष - शिर, मस्तक - माथा, कलश - कळस, वृश्चिक - विंचू, पृष्ठ - पाठ, तृष्णा - तहान

• देशी शब्द : मूळ महाराष्ट्रीय शब्द

घोडा, गार, धोंडा, ढेकूण, ओटा, चिखल, डिंक, पोट, लाकूड, डोके, झोप, लुगडे, हाड,वांगे, उनाडकी, अबोला, झाड, डोंगर, पीठ, चोर, रेडा, पोरकट, लूट, फटकळ, उतरंड, हत्यार, लोटी, खुळा, ओटी, अंघोळ, रोग, ओसरी, उजेड, पेंढी, दगड, कंबर, उडी, ओढा, डहाळी, राघू, कचरा, डोळा, पीठ, शेतकरी, बाजरी, पोळी, अवकळा, चिमणी, धपाधप, वारकरी, जोंधळ, लाजरा, बोका, आजार, मळकट, खेटर, मुसकट, पोपट, वेढा, वेडा, गुडघा, धड, घोसाळे, पाऊस

• कोकणी शब्द : गजाली

• तेलगू शब्द : अनारसा, किडूक - मिडूक, ताळा, शिकेकाई, बंडी, टाळे, गदारोळ, विटीदांडू

• तामिळी शब्द : चिल्लीपिल्ली, सार, मठ्ठा, भेंडी, मांजरपाट, टेंगूळ, डबी

• अरबी शब्द : मेहनत, हुकूम, खर्च, मंजूर, जाहीर, ऊर्फ, अर्ज, मनोरा, बाद, मुदत, बदल, ऐनजमाबंदी, ऐनहंगाम, ऐन आमदनी, मालक, साहेब, शाहीर

• फारसी शब्द : हकिकत, सामान, पोशाख, पेशवा, खाना, अब्रू, अत्तर, सौदागर, कामगार, फडनवीस, गुन्हेगार, शरमिंदा, नोकरी, गजल, दिवाणखाना, गुलाब, बारदान, गालिचा, बाजार, जुलूम, अक्कल, हुशारी, बगिचा, बागाईत, मस्ती, दौलत, मस्करी, डावपेच, जबरी, मेवा, मिठाई, कागद, इनाम, खलाशी, दवाखाना, पालखी

• पोर्तुगीज शब्द : बटाटा, तंबाखू, घमेले, पगार, बिजागरी, कोष्टी, फणस, हापूस, पायरी, कोबी, मेज, लोणचे, बिस्किट, पाव, साबण, परात, लिंबू, संत्रा, तुरुंग, पेरु, साबुदाना

• हिंदी शब्द : दिल, करोड, दाम, बात, भाई, और, बच्चा, मुहावरा, नानी, इमली, तपास

• इंग्रजी शब्द : एजंट, टेबल, बस, डॉक्टर, सायकल, रेडिओ, टेलिफोन, सिनेमा, सर्कस, फाईल, स्टेशन, मास्तर, पार्सल, पॅंट, बॅट, बॉल

• गुजराती शब्द : दादर, घी, शेट, डबा, दलाल, रिकामटेकडा, घरी, खादी, गर्बा, गिलके, हवेली, सदरा, मलमपट्टी, आवकजावक, छोकरा, घरजमाई, ढोकळा

• कानडी शब्द : भाकरी, किल्ली, चिमटा, काका, गोंधळ, झुरळ, गाडगे, तूप, चाकरी, दाभण, टाळू, उपीट, विठोबा, दोडकी, कुंची, तंदूर, गाजर, गादी, भंगार, परडी, पगडी, कांबळे, आई, नथ, खिडकी, मुंडासे, कणीक, गुंडी, अक्का, रजई, बांगडी, गच्ची, आवळा, पडवळ, खळ, अण्णा, चिंधी, तांब्या, ताई, कोशींबीर, उसळ, खिसा, अडकित्ता, चिंच, हंडा, बांबू, यळकोट, कडबोळी, चप्पल, खलबत्ता, खोबरे, उडीद, चिरगूट, दोसा, विळी, पाट, अप्पा, अमसोल, गडंगनेर, गुढी, उत्तापा, गाल, कोलदांडा, लवंग